Kuo ma’u ha tala kuo fakafisi ‘a e Palemia mei hono lakanga ko e Minisitā Malu’í ‘o fakatatau ki he fiema’u ‘e he Tu’í, Tupou VI. Pea kuo toe ma’u foki mo ha tala kuo fakafisi mo e Minisitā ki Mulí, Fekita ‘Utoikamanu mei hono lakanga, ‘o fakatatau aipē ki he fakahā e finangalo ‘o e Tu’í.
Neongo ‘oku te’eki ai ke fakahoko mai ki he fonua ha fakahā faka’ofisiale, kā kuo ma’u mei he loto ‘i he Pule’anga e ngaahi fakamatala ko ia ‘oku ‘oatu heni.
Talu mei he ‘aho 2 Fepueli mo e fakahā ‘i ha tohi mei he Fakataha Tokoni ‘a e Tu’í ‘oku ta’efiemalie ‘a ‘Ene ‘Afió ki he ongo lakanga Kapineti ko ‘eni, ‘a ia ko e Minisitā Malu’í, pehē ki he Minisitā ki Mulí. Ko e ongo lakanga foki ‘eni ‘oku fakamafai’i ‘e he Konisitutone ki he Palemiá ke ne fili, pea ke toki fakamo’oni huafa mai ki ai ‘a e Tu’í.
Neongo kuo ‘osi fakahoko ‘eni, pea kuo lele mai e fai fatongia ia he Kapineti ko ‘eni, kā kuo toki fakahā mai mei he Fakataha Tokoni he ta’u ni ‘a e ta’efiemalie ‘a e Tu’í.
Na’e ‘ikai ke longona mai ha toe fakaikiiki hili ‘a e tohi ko ‘eni mei he Fakataha Tokoni, kā na’e e’a mai ha fakahā mei he ‘Ateni Seniale ‘oku ‘ikai ke fakakonisitutone ‘a e me’a ko ‘eni kuo hokó. Ko hono toe ‘ai ‘e tahá ‘oku ‘ikai ke fakakonisitutone ke fai ha feinga ke faitu’utu’uni ‘a e Tu’í ia ki he fokotu’u Kapineti ‘oku fai ‘e he Palemia.
Neongo ‘eni kā ‘oku kei tau’atāina pe foki ‘a e Tu’i ke fakahā ‘ene ta’efiemalie mo ‘ene fiemalie ki ha ngāue ‘a e Pule’angá. Ko e foungā ko ia na’e fai’aki e fakahā, ko e palopalema ia ne fai ai e longoa’a, he na’e ‘ikai ha fakaikiiki. Na’e ‘ikai ke fakahā hangatonu ‘eni ki he Palemiá kae fakafou mai ia he fetu’utaki ko ‘eni mei he Fakataha Tokoni, pea toe mama kitu’a.
Ko e Fakataha Tokoni foki ‘oku ‘ikai hano mafai ‘o ‘ona hangē ko e Fakataha Tokoni kimu’a he 2010. Ko e fatongia ‘o e Fakataha Tokoni, ko hono falei pē ‘o e Tu’i. Pea ko e Tu’i pē foki na’a ne fili kinautolu ke nau hoko ko e kau fale’i ki ai.
Kaekehe, ko e tala kuo ma’u na’e fakahoko ‘a e fakafisi ‘a e ongo Minisitā kimu’a pea toki tali ke fai e folau ki Niua ke fai ha taufolofola mo e Tu’í. Na’e ‘ikai ko ha folau hū louifi ‘eni hangē ko ia kuo ‘ave takai, kā ko e folau ke fai ha taufolofola mo ha femahino’aki he vaha’a e Tu’í mo e Palemiá.
Kuo toe ma’u foki mo ha tala ia he uike ni pe, kuo fokotu’u atu mei he Palemiá ke hoko ‘a e Pilinisi Kalauni ko e Minisitā Malu’í. ‘Oku mahino ko e taha ‘eni e me’a na’e fai ki ai e taufolofola ‘i Niua.
Ko e fokotu’u mo e fatongia fili ki ha Minisitā ‘oku ‘a e Palemiá ia, kā ko e fehu’í pe ko e fokotu’u ko ‘ení nai ne ‘uluaki ‘oatu ia mei he Tu’í, ke toki fokotu’u mai ‘e he Palemiá.
‘Oku te’eki ai ke fakapapau’i mai pe ko hai leva ‘e hoko ko e Minisitā ki Mulí; kā ko e talanoa ‘e toe hoko pe Pilinisi Kalauni ko e Minisita ki Muli, ‘o ne ma’u e Minisita Malu’i mo e Minisitā ki Mulí. Kā, kuo ‘i ai foki mo ha ngaahi fokotu’u fakakaukau ia kuo sasala ‘o pehē ko e Ta’ahine Pilinisesi Latufuipeka, ko ia ‘oku fokotu’utu’u ke hoko ko e Minisitā ki Mulí.
Ko e hā pē me’a ‘e hoko, kā kuo ‘osi pau ne fakafisi ‘a e Palemia, ko e Minisitā Malu’i mo ‘ene Minisitā ki Mulí. Pea ne fai ‘eni ‘o fakatatau ki he fiema’u ‘a e Tu’i ‘i he fale’i ia ‘e he ‘ene Fakataha Tokoni.
Ko e kau Fakataha Tokoni foki ‘oku tu’u mu’a ai ‘a e Ramsay Dalgety, kau ki ai ‘a Faifekau Semisi Fonua, Faifekau Dr. Tevita Havea, Dr. ‘Ana Taufe’ulungaki, Lord Tangi, Lord Fielakepa, pea mo Siosiua ‘Utoikamanu. Ko e ‘Ateni Seniale, Linda Folaumoetu’i ‘oku ne fa’a kau pe ko e Fale’i Fakalao ka ‘oku ‘ikai ko ha memipa ‘o e Fakataha Tokoni.
Kā, ko e fehu’í ‘oku te’eki ai pe ke fai mai hano tali, pea ko e founga fai ‘eni te tau lele ai ki he kaha’ú? Ko e ta’efiemalie pē Tu’i ki ha tokotaha he Kapineti, kuo ne fakahā leva ke fai hano fetongi? Pea ‘oku toe tānaki atu ki heni e ngaahi fehu’i kehekehe. Kuo tau toe foki nai kitautolu ki he tu’unga kimu’a he 2010, ke kei lava pe ki he ‘Ene ‘Afio ke ne fili e kau memipa ‘o e Kapineti, ‘o ‘ikai ko e Palemiá?
